Grocholski Franciszek Ksawery h. Syrokomla (1730 – 1792), podkomorzy król., poseł sejmowy, targowiczanin. Ur. 2 IX w Woronowicy w ówczesnym woj. Bracławskim, jako syn Michała, sędziego i cześnika bracławskiego, regimentarza partii ukraińskiej, a następnie wołyńskiej, i Anny Radzimińskiej; był bratem Marcina, kasztelana i ostatniego wojewody bracławskiego. G. Kształcił się w kolegium warszawskim oo. Jezuitów, a zdobytą wiedzę pogłębił przez podróże zagraniczne. Wielki miłośnik sztuki, gromadził cenne działa i bogate zbiory biblioteczne.

W życiu publicznym brał G. Czynny udział. Jako podstoli bracławski (1761) i pisarz grodzki krzemieniecki (1764) był zwolennikiem partii Potockich, tzw. „patriotów”, ale wkrótce stał się gorącym stronnikiem Stanisława Augusta. Król darzył go specjalnymi względami, o czym świadczą nominacje na liczne urzędy: podstarosty grodzkiego winnickiego (1766), szambelana królewskiego (1767), podczaszego bacławskiego (1771), chorążego winnickiego (1772) i bracławskiego (1774), miecznika koronnego (1775), konsyliarza Rady Nieustającej (1776 – 8), starosty przyłuskiego, podkomorzego JKM-ci oraz rotmistrza kawalerii narodowej.

Odznaczony orderami św. Stanisława (1776) i Orła Białego 1778), gościł w rezydencji swojej w Tereszkach powracającego z Kaniowa w roku 1787 króla Stanisława Augusta. G. Posłował na sejm z województwa pińskiego na sejm 1776 r. i z woj. bracławskiego na Sejm Czteroletni. Był komisarzem sejmowym (1771) i brał żywy udział w dyskusjach nad projektem ustawy konstytucyjnej jako zdecydowany przeciwnik reform. W 1792 r. przystąpił do konfederacji targowickiej i został wybrany jej konsyliarzem. Z nominacji papieża Piusa VI sprawował G. Urząd syndyka apostolskiego oo. Kapucynów prowincji polskiej (1788). Właściciel znacznego majątku, posiadał G. Dobra w pow. Krzemienieckim (Tereszki, Malinki), w pow. Winnickim (miasteczko Woronowicę i kilka wsi), części znaczne w dobrach trościaneckich i dwór w mieście Dubinie.

Ożenił się 1 X 1766 z Heleną Justyną z Bożeniec Lesznickich, pochodzącą z kniaziów ruskich, która mu wniosła w posagu znaczne majętności w pow. Żytomierskim, owruckim, włodzimierskim i łuckim. Grocholski zmarł 11 IX 1792 r. w Tereszkach, pochowany w grobach rodzinnych w kościele dominikanów w Winnicy. Z czworga jego dzieci starszy syn Antoni był marszałkiem gub. Bracławskiej, córka Tekla, poślubiona Franciszkowi Sariusz Łaźnińskiemu, stała się bohaterką opowieści pt. „Złota Teklunia”, Józefa Rolle.

Deklaracja
[projekt J.W. [F.] Grocholskiego, posła bracławskiego a dot. akredytacji nowych posłów i rugów poselskich – z poprawkami i podpisem St. Małachowskiego]

8.XI.1790 : Głos J.W.Jegomości pana [F.] Grocholskiego miecznika koronnego, posła z woj. bracławskiego.
Na sessyi seymowey dnia 8 octobra 1790 roku [w sprawie „zatrzymania wszystkich ważnych materii z powodu zbyt małej liczby posłów”].

Głos Jaśnie Wielmożnego Franciszka Grocholskiego, Miecznika Koronnego, Posła WWodztwa Bracławskiego, na Sesyi Seymowey, Dnia 10 Maja R. 1790 r.

GROCHOLSKI Franciszek Ksawery (1730-1792) działacz polityczny i społeczny. Urodzony 2.ІХ w Woroncowie powiatu winnickiego Był synem → Michała i Anny z Radzimińskich, bratem → Marcina. Studiował w kolegium jezuickim w Warszawie. Odbył kilka podróży zagranicznych. Wielki miłośnik sztuki, zbierał cenne dzieła sztuki i książki.

Franciszek Grocholski i jego żona Helena z Bożeniec-Lesznickich. Malarz Józef Pitschmann**

Bracławski podstoli subdapifer (1761) i krzemieniecki grodzki urzędnik (1764), G. należał najpierw do obozu Potockich, tzw. „patriotów”, ale wkrótce stał się gorącym zwolennikiem Stanisława Augusta. Król darzył go szczególną sympatią, o czym świadczą powołania na stanowiska: winnickiego podstarosty (1766), królewskiego szambelana (1767), bracławskiego podczaszy (1771), winnickiego(1772) i bracławskiego (1774) chorążego, koronnego miecznika(1775). konsula Stałej rady (1776-78), przyłuckiego starosty, królewskiego podkomorzy i rotmistrz kawalerii narodowej. Został wyróżniony orderami św. Stanisława (1776) i Orła Białego (1778). V 1787 r. gościł u siebie w Tereszkach Stanisława Augusta, który wracał z Kanewa. Był ambasadorem od woj. pińskiego na sejm 1776 r. oraz od bracławskiego na sejm Czteroletni, gdzie stał się komisarzem sejmowym (1791) i brał czynny udział w dyskusjachsjach wokół projektu konstytucji, występując zdecydowanym przeciwnikiem reform. W 1792 r. dołączył do Handlowej konfederacji i został wybrany jej konsulem. Z przeznaczeniem Papieża Piusa VI pełnił funkcje apostolskiego syndyka ojców kapucynów Pol. prowincji (1788).

Był żonaty (ślub I.X.1766) z Heleną Bożeniec-Lesznicką, córką Wojciecha i Ludwiki z Nielawickich, która pochodziła ze starożytnego ruskiego książęcego rodu. W posagu za nią otrzymał znaczne włości w Żytomierskim, Owruckim, Włodzimierskim i Łuckim powiatach.

Pałac Grocholskich w Woronowyci. Rysunek N. Ordy, ok. 1871 r.*

Zgodnie z warunkami rozdziału ojcowskiego spadku (1771) na jego udział przypadły Tereszki i Malinki pow. kremeneckiego, Woronowycia, Stepaniwna, Soroczyn, Komariw, Michajliwka (lub Kostkopil), Komariwka, Trostianets, Fedoriwka, Tenderiw, Kalniszewka, Markiwka i Latanci (lub Zalisny Komariw) pow. winnickiego połowa dożywotniej posiadłości w Zoziwskom kluczu tam też, dworek w Dubni, a także we współwłasności z bratem dwór we Lwowie. W Woronowyci w latach 1780-90 zbudował pałac i założył kościół św. Michała Archanioła.

Zmarł 11.IX.1792 w Tereszkach, pochowany w rodzinnej krypcie w podziemiach Winnickiego kościoła dominikanów. Miał z Heleną Bożeniec-Lesznicką dzieci: Antoni, Jana Nepomucena (→ A. Grocholski), Tekliu (1772-28.1.1798), zamężną za → Franciszkiem Łaźnińskim i Julię (1773-1832) → za Józefem Poniatowskim.

Antoni (7 .VII.1767, Tereszki – 22.IV.1808, tamże) 1789 r. był rotmistrzem kawalerii narodowej. W 1792 r. jako komisarz, a następnie przewodniczący Cywilno-wojskowej komisji porządku woj. Bracławskiego. energicznie zbiera magnacką milicję, sprzęt i prowiant dla armii → J. Poniatowskiego. Kawaler orderów św. Stanisława i Orła Białego, opuścił służbę wojskową w randze gen.-majora. Został mianowany marszałkiem nowo powstałej bracławskiej gub. od 1796 r. wielokrotnie zostawał marszałkiem szlachty pow. Starokonstiantyniewskoho W małżeństwie z Eleonorą Beżyńską, która rozwiodła się z nim, dzieci nie miał.

PSB (J. Jankowska); *Aftanazy, t. 10, s. 285, 394, 406′, 408 (зобр. дружини Ґ.), 499-500, 506-507, t. 11, s. 174; Boniecki, t. VII, s. 68; Drwęca [Radzimiński Z.] Pietniczany i ich dziedzice, Kr., 1878, s. 6; Urbański (2), s. 55, 68; Uruski, t. IV, s. 379, t. VIII, s. 375; – Труды ПЕИСК, c. 185; – ДАВО: ф. 480, oп. 1, cnp. 20, арк. 460–464 зв., cnp. 68, арк. 363-366, cnp. 69, арк. 161- 162зв., 745 745 зв.

Biogram pochodzi z książki ZNANI POLACY W HISTORII WINNICZYZNY autorstwa pani Wiktorii Kolesnyk.

Głos Franciszka Grocholskiego, 1790 r.