Dom Grocholskich w sędomirskim województwie starodawny, który wspomina fundus w Grocholicach kościoła onego… Tam jeszcze epitafia z funduszem się zgadzają… Tamże groby ich przed wielkim ołtarzem, na kamieniach herb Syrokomla był roku 1583.
Legenda herbowa
Wszyscy się zgadzają, że ten herb na Polszcze nabyty i że rycerzowi Syrokomla nazwanemu herbu Abdank nadano krzyż do ojczystego klejnotu, że Prusaka poganina na pojedynkową utarczkę, wyzywającego polskich junaków i lżącego chrześcijańskie imię, pokonał i zwyciężył; jako tedy obrońcy ukrzyżowanego Boga krzyż przydano.
Kasper Niesiecki, Herbarz, VIII, 589
Opisanie herbu
Abdank biały zwyczajny powinien być w polu czerwonym, ale na wierzchu jego we środku krzyż złoty. Na hełmie nad koroną takiż Abdank biały z krzyżem.
Kasper Niesiecki, Herbarz, VIII, 589
SYROKOMLYA – Genus Polonicum modestique in eo viri.
SYROKOMLA – Ród polski a mężowie w nim skromni.
Jan Długosz, Insignia, 27
Herbowni
Lista herbownych sporządzona przez Tadeusza Gajla w Herbarzu polskim dostępna jest w niniejszym artykule:
Syrokomla (herb szlachecki)
WIERSZE NA HERB I RODOWCÓW
Początek
Stąd początek swój wzięły tego herbu znaki;
Szykował król Łokietek wojsko na Prusaki,
Jeszcze żyli w pogańskich zabobonów nocy,
Kiedy jeden zuchwalec czując się na mocy,
Krzyknie z gardła, stanąwszy między wojski dwoma:
“Niechaj się pojedynkiem ze mną bije, kto ma
W swoim ufność Jezusie, jeśli jemu zdole,
Bogu, w którego wierzę, to pokaże pole,
Któremu nie mogę dać piękniejszej ofiary,
Tu i rycerskiej cnoty, tu próba i wiary”.
Tak bluźnieł z Goliatem jeden w polu szczerem
Hardy Niemiec, dobytym machając rapierem,
Jako kiedy komu psi za uszyma skomlą.
Nie stoi żołnierz, co go zwą Syrokomlą,
Herbu Abdank, lecz konia ostrogami zwiera
Więc kiedy ten bluźnierz umierać napiera,
Niech mrze; i uzbroiwszy świętym piersi krzyżem,
Jako lew, on impetem uderzy się chyżem,
Aże tamten od głowy na szkaradem frezie
Siedział do stopy nożnej w hartownym żelezie,
Utopiwszy kopią w piersiach jego szkapie,
Zsadzi na ziemię i wnet było po herapie,
Gdyż pierwej zbędzie głowy, pierwej dusza rzygnie,
Nim ciężki zbroją Niemiec na nogi się dźwignie.
Stąd od króla za dzieło rycerskiej roboty
Bierze krzyż Syrokomla do Habdanku złoty.
O herbie Syrokomla
Herb Syrokomla jest pisany tez: Serokomla, Sirokomla, Sorokomla, Srokomla, Siromla itp. Według średniowiecznych zabytków wyobraża w polu czerwonem łękawicę białą (srebrną) z takim że krzyżykiem na środkowym łęku. średniowieczny klejnot [1] nie jest znany. Od XVI – go w. w klejnocie umieszczany bywa powtórzony przedmiot z tarczy, przy czem zarówno w tarczy jak i w klejnocie krzyżyk wyobrażany bywa złoty. Starodawny to, sięgający epoki wcześniejszej niż wiek XII-ty, apg. Piekosińskiego conajmniej epoki przyjęcia chrześcijaństwa, znak własnościowy, z którego się stał rozpoznawczem znamieniem rodowem (pieczęcie, monety ), a wreszcie umieszczany na tarczach i chorągwiach rycerskich Rodu, stał się herbem dziedzicznym.
Długosz (Vitae Episcoporum Poloniae) wymienia pod Bernarda, „nobilis dedomo Sirokomlya” biskupa poznańskiego (+1175). Godło Syrokomli – na ……….. guziczkowych z XIII w.
Wg. Piekosińskiego Syrokomla jest starszą formą …….. wg. Semkowicza – powstała z ………….., utworzona jako odmiana tegoż przez ministeriałów (rycerstwo służebne) z pod znaku panów chorągiewnych……………. Ani jedno, ani drugie utrzymać się nie da. Syrokomlowie byli sami panami chorągiewnymi, pod własną chorągwią walczyli pod Grunwaldem. Krzyż w Syrokomli nie jest dodatkiem do łękawicy ………… i nie jest, nie powinien być złoty. Tradycje złotego krzyża i pochodzenia od ……………pierwszy wprowadził do herbarzy Paprocki w „Herbach Rycerstwa”, 1584.
Długosz, chociaż w swych „Arma Baronum Regni Poloniae” zwykł zaznaczać genetyczny związek, miedzy herbami, jeśli takowy zachodzi, (np. Topór – Starykoń; Pomian-Wieniawa; itp.) nic podobnego przy Syrokomli nie mówi i o jakimkolwiek jej związku z …….. nie nadmienia: oba te herby całkiem inaczej wygłasza:
“Habdank – tracturam albam tria cornua habentem in modum stellae in campo rubeo defert” (Rps. Kornicki), względnie : „Habdank, duplex w in campo rubeo defert” (Rps. arsenalski)
“Syrokomla – circulatulam triangularem cruce superimposita alba in campo rubeo defert” (Rps. Kornicki).
Najdawniejsze wyobrażenia godła Syrokomli oglądać można : na pieczęci Jaśka……… z krakowskiej z 1354 (arch. Cystersów w Mogile), Rekosiński „Heraldyka polska wieków średnich” str. 156 fig 249, na pieczęci Zakliki z Korzkwi pods. ziemi Krak. 1418 (Arch. O.O Dominikanów w Krakowie) w t.z.w „roli marszałkowskiej” (Rps. Biblioteque de l`Arsenal, Paris No 4790) i w Kórnickim, arsenalskim i innych rps-ach klejnotów Długoszowych, a także na tablicy erekcyjnej kościoła w Grocholicach. Również na pieczęci Jakóba z Korzkwi, Biskupa płockiego (arch. pol. Ak. Un. w Kr) oraz w kronice soboru konstancyjskiego z 1415. Ulrycha v. Reychenthal (Augsburg 1483).
Syrokomla z białym krzyżykiem jest postacią herbu najstarszą. Tylko rodzinom z rodu Syrokomlów rdzennym „Uradel” przysługiwać ona może, jako przy równoczesnej genezie i rodu i herbu; takiemi rodzinami są: Chybiccy (o ile jeszcze istnieją; ostat. wiad. o nich sięga 1697, kiedy Fr. Chybicki z ziemią warszawską podpisywał elekcyę Augusta II) – Grocholscy – Janowscy † [2] , Kiińscy vel Kijenscy (o ile istnieję) – Korzekwiccy †, Kurdwanowscy †, Pulyowie †, Świeszkowscy v. Szwayszkowscy †, Zaklikowie –
Wykaz (niecałkowity) rodzin nobilitowanych, adoptowanych lub niewłaściwie herbu Syrokomli używających (w tem i litewsko-ruskie).
Andronowscy odm. Kijankowscy Sopockowie odm.
Baranowicze ” Kondraccy Starosielscy „
Beynarowie ” Kondratowicze Staweccy „
Bulhakowie ” Konratowscy Stefanowicze
Burdzieccy Korzeniccy Stefanowscy
Chaleccy odm Koscialkowscy Traczewscy
Czechowicze ” Losowicze Wahanowscy
Dziewoczkowie Maslowie Wasilewicze odm
eygirdowie odm Mingelowie Wesierscy
Gosztowty Mingielewicze Wieliczkowie odm
Gumkowscy Modzelewscy Witoniscy
Haleccy odm Montrymowie Witowscy
Holubowie ” Nieszyjkowie Woyczynowie
Horszewscy Petryccy Woynilowicze odm
Ilgowscy odm Puciatowie Wyrwicze
Iwanowicze ” Puciatczyce Zagrodzcy
Jalowscy ” Sapalscy Zoledziowie
Karniccy ” Sieheniowie Zajace
Koronscy Siwczynscy i (?) Syrokomla
Kesiccy odm Sollohubowie Syrokomscy
Wszystkie te rodziny, za wyjątkiem oznacz. znakiem „odm” używają herbu Syrokomli w zwyczajnej formie, z krzyżykiem złotym. A ta zwyczajna Syrokomla bywa często przez rodziny litewskie używana z pióropuszem (3 vel 5 piór strusich) zamiast powtórzenia „łękawicy”. Syrokomle odmienne bywają różnych kształtów, nieraz zaledwie podobnych do Syrokomli.
Różnice kształtów Syrokomli zwykłej nieraz w dawnych czasach zależne były od umiejętności rytowników lub innych rzemieślników, a zapewne i style odnośnych epok na nie wpływały. Kształt Syrokomli na załączonym jej rysunku barwnym wzięty z tablicy erekcyjnej murowanego kościoła w Grocholicach z data: „A.D. 1460.” [3]
Barwa krzyżyka w Syrokomli – biała (srebrna) lub złota – na identyczność herbu nie wpływa. Podobnie w jednym i tym samym rodzie Pilawitów jedni Pilawy srebrnej (białej) a drudzy Pilawy złotej używają.
Po zapoznaniu się ze wszystkiem, co z najdawniejszych zabytków i źródeł o herbie „Syrokomla” jest po dziś dzień wiadome, oraz zważywszy, ze w jej herbowym znaku krzyżyk zloty dopiero w XVI stuleciu wszedł w użycie, zaś pierwotnie łękawica biała z krzyżykiem białym zarówno w tarczy jak i w klejnocie (nad hełmem) jedną stanowiły całość :
„Origo…Veniunt (sc. arma Syrokomla) ex additione pro meritis viro militari, dicto Syrokomla de armis Abdank ut notavit Bielseius fol. 277.
Cum enim insolenter Prussieus miles Vladislai Loktek temporibus 1331 provocaret militem nostrum in theatrum duelli atque inter obiurgationes diras Christi quoque nomen et gloriam ignominia repleret, nobilis de armis Habdank piu motus affectu contra iniquum molitem processit atque dira minantem diris supposuit manibus – Laetus Rex auream crucem merenti nobili in praemium obtulit et armis adfixit…Arma praesentia dum inspicio considero crucem considero te militis amorem, considero Dei adjutorium et Regis gratiam et inscribero illis iam licebit : gratia Des et Regis. Henricus II Borbonius, Navarae Rex – refert Jacobus Tipotius in symbolis – devoti humilique orga Deum animi gratia formaverat symbolum literam H. a quatour partibus ornatam rosis et addidit legendum : gratia Dei sum id quod sum. Nil hoc vero veriusest? Idem et Syrokomla miles exprimit dicens : gratia Dei – qui instruxit manus meas ad pugnam pro fide Christi, et gratia Regis – qui aurea cruce actum collustrant meum sum id, quod sum.”
S. Okolski. Orsis Poloni. Tom III. fol. 147
Pietniczańska linja Grocholskich z Grabowa wykorzystuje heraldyczne prawo i do Syrokomli
z białym krzyżykiem nawraca, co Starosta Rodowy stwierdza niniejszem ad memoriam rei –
Zdzisław Grocholski,
Styczeń 1959 roku w Londynie
[1] klejnot : le cimier, crest, cymer?
[2] † : rodziny wygasłe
[3] Ze Syrokomla jest to samo co Grochomla : Acta Vaticana, wyd. Ak. Um. w Krakowie „Acta Cameralia” II fol 191. nr. 296 pod rokiem 1346 ; przy słowach „Ecclesia de Syrokomla”
Zdzisław Grocholski w polskim stroju “Czamara” z Powstania styczniowego, data na fotografii: marzec 1966
NA PODSTAWIE NOTATEK ZOFII Z HR. ZAMOYSKICH TADEUSZOWEJ GROCHOLSKIEJ
Delineatio
Sunt Arma Habdank, sed ex Medio excesit sursum aurea crux, arma sunt candida, campus sanguineus. Super coronam candem Arma. (ut Bielsc: at Paproc: ins Oper.)
Origo.
Veninut ex additione pro meritis viro militari dicto Syrokomla de Armis Abdank ut not auit Bielscius fol. 277. Cum enim insolenter Pruscius Miles Ladislai Łoktek temporibus 1331. provocaret Militem nostrum in theatrum duelli, at que inter obiurgationes diras Christi quag; nomen et gloriam ignominia repleret, nobilis de armis Habdank pio motus affectu contra i… iquum militem processit, atque dira minantem diris supposuit maribus. Laetus Rex Auream crucem merenti nobili in praemium obtulit, et armis adfixit. Antiquitatem Armorum etiam indicat, quod Episcopus Plocensis de his armis Jacobus Anno 1391 H… …
Gratia Dei et Regis
Non immeritis ad crucem erectam in Theatro Impressarum Ioannes Ferus apposuit Christianum dogma Pignus divini Amoris. Ipse namque Salvator incitando mortalium genus instrubat dicens: “Videte est dolor sicut dolor meus”.
Summa haec gratia fuerunt Dei, summum quoque pignus crux sancta existet.
Hunc D. August lib de Catech. Rud. Anua Amorem illies qui amore tui amoris descendit interim Virginio et tibi amorem suum amori tuo Copulavit”.
Arma presentia dum inspicio, considero crucem subscribere illis iam licebit:
Gratia Dei et Regis Henricus 2 Borbonius Navarre Rex refert. Jacobius Tiportius in Symbolis denoti humilisque erga Deum gratia formanerat Symbolum literam H a quatuor partibus ornatam rosis, et addidit legendum: “Gratia Dei sum id quos sum”; “Nil hoc vero verius est”.
Idem et Syrokomla miles armis suis exprimit dicens: “Gratia Dei qui instuxit manus meas ad pugnam pro fide Christi, et gratia Regis qui aura crucefactum collustramit meum, sum id quod sum”.
Expressit gladio et affectu quod instruebat D. August. Constans et perfectus debet esse amor noster, ut si nesse fuerit, amore illius moriamur, qui amore nostri placide ae benigne mori dignatus est Peacuit in proposito Illustris et Reverendiss. Scipio Gonzaga Presb. Card. et Partriarcha in Hierusalem, qui ad Crucem in Manu inprimere docuerat: “Potius mori quam fidem fallere” …it Typotius: “Qui enim Christum confessus, fuerit coram hominibus confitebitur eum Patrem qui in Coelis est”.
Justinus Imperator secreti cuiusdam gratia in nulle is suis imprimi decrenit literam M, quam Crucibus et stellis a lateribus adornanit qui subs… sit:” Cuis p… et pigeat” C. lul Caes de Nun. Rom: Si co… iec placebit docuit quo vir fit magnus, et quo Minimus: “Amore et Pudore” enim Dei et Patriae, pudorem… … Consilium non habet; set totus scopus sic amantis et Chrisitus et Deus: et eo sit magnis at que illi splendores, honores, lumina stellae bicebunt. Minimus vero in Regno et Familia sit, non amore, non pudore, unde Apocalips.
Qui sordet sordescant adhuc: “Pugnavit sic D. Martinus Amore, pugnavit Themistocles pudore. … m Mitridatem humiliter natum triumphantem conspexit. Refloreat igitur in posteritate Pareneis Syrokomlae Meritum et militia accedero praemium, Gratia Dei et Regis non seguiter incipiet. Igitur itote per annos seculaque et priscae titulos praecedite famae.
Linea Familiae Syrokomlarum
Syrokomla miles eregins, qui primum talia arma collata fuerunt anno 1331 sicut in irigine diximus qui quoniam bona collata quaedam fuerunt villam Syrokomla fundaeit in Cracoviensi Palat… Grocholscijae, Grocholice, in Sandomir Palatinatu.
Erectores Ecclesiae et fundatores ibidem leguntur. Jacobus Grocholski Canonicus Crac: me fieri fecerunt anno 1460. “Alij dinisione bonorum acceptacae perunt notare Familiam suam de Grabów ex districtus Radomien… errant enim Nicolai et Stanislai fratrum Germanarum bona Grocholice, Grabów et Paciorkowa Wola. Hinc possesit quod ob dimissionem unter se bonarum varie Cognominati fuerint. Nicolaus Grocholski vir indicio Granis, habuit filias 2. Albertum et Andream, ille contracto matrimonio cum Margaretha Wielgorska habuit filios Valentinum et Matheum, qui post modum factus religious in Ordine Praedicat erat Magister S. Theologiae et Proniuctalis, filiae ipsus Szartowska et Makowska. Andreas vero eregius miles in Podolia, post diversos bellicose actus cum Elisabeth Wydżanka de Rzyczyce sorore subiiudicis Leopol. Vinculum sacramenti matrimonialis tenuit et reliqet filios Stanislaum qui vota reddidie Deo in Ordine Praedicatorum Joannem.
Strenuum virum, Ezechielem, qui consecranit dies in Domini coelorum negotio et est Theol. Lector inter Praedicat… et in Provincia Russiae ipsorum Provincialis in A. 1644 Andream et Christophorum milites, quorum soror Lucas Guzelphi. Stanislaus, Nicolai frater, ex Barbara de Podhaice Wolska rliquit Lucam, Andream, Georgius at Joannem et ex altero matrimonium Jobum Georgius in Rokosz occisus a peditu equorum consulcatus dum Regias partes defenderet Job ex Sulimirska reliquit prole. Thomas miles.
Sporządziłem na podstawie ręcznych notatek sporządzonych przez moją prababkę Zofię z hr. Zamoyskich Tadeuszową Grocholską.