CZARTORYSKA Maria Cecylia z Grocholskich, w życiu zakonnym siostra Maria Ksawera od Jezusa (1833-1928) – działaczka religijna. Urodziła się 29.ХІ. w Piatnyczanach powiatu winnickiego Była córką Henryka i → Ksawery z Brzozowskich, Siostrą → Stanisława i → Tadeusza Grocholskich. Uczyła się w pensjonacie sióstr Sacre Coeur we Lwowie i pensjonacie Serca Jezusa w Turynie.
З0.Х. 1851 wyszła za mąż w Paryżu za syna →A. E. Czartoryskiego Witolda. „Dobra, pełna uroku […], stała się ozdobą paryskich salonów” (s. 27***). Wraz z mężem, który miał słabe zdrowie, jeździła do różnych kurortów, podróżując po Bliskim Wschodzie, w szczególności kilka lat spędziła w Kairze i okolicach, gdzie nauczyła się języka arabskiego. Po śmierci męża (1865) wróciła do Piatnyczan. Ozdobiła na kształt arabskich mieszkań jeden z pokojów w tamtejszym pałacu Grocholskich, a także w pałacu → Z. Brzozowskiego w Odessie. W pałacowej kaplicy w Piatnyczanach stworzyła witraż, reprezentujący św. Helenę z krzyżem.
26.XII.1873 wstąpiła do Zakonu Najświętszej Maryi panny z góry Karmel (karmelitki bose) w Poznaniu jako siostra Maria Ksawera od Jezusa. Podczas działań rządu Bismarcka przeciwko kościołowi katolickiemu (tzw. „Kulturkampf”) została eksmitowana z Poznańskiego klasztoru, podobnie jak inne zakonnice, które nie urodziły się w Prusach. 10.ХІ.1874 wraz z 10 mniszkami w towarzystwie swoich braci wyjechała z Poznania do Krakowa, gdzie została przyjęta do klasztoru karmelitek bosych przy ul. Wesołej. W następnym roku poznańskie zakonnice przeniosły się do domu, nabytego przy ul. Łobzowskiej kosztem braci Czartoryskich i jej posagu. W październiku 1898 r. Czartoryska została po raz pierwszy wybrana przeoryszą (na 3 lata), w listopadzie 1903 r. – po raz drugi. Przyczyniła się do budowy (1906) nowego budynku klasztornego (również na ulicy Łobzowskiej).
Dzięki Czartoryskiej rodzina Czartoryskich pomagała misjom jezuickim, zwłaszcza ojcu J. Beyzymowi, który zajmował się trędowatymi na Madagaskarze.
Czartoryska wyróżniała się głęboką pobożnością. „Była w jej naturze niezwykła harmonia, dobra i piękna, które w naturalny i radosny sposób promieniowały na otoczenie, wzbudzały sympatię, zaufanie i przyjaźń. Chętnie powtarzała: „Trzeba się uśmiechać, aby wywołać uśmiech Boga””****.
Zmarła 9.V.1928 w Krakowie, pochowana 11.V w tym samym miejscu na cmentarzu Rakowickim. Życie Czartoryskiej. opisał ks. Czesław Gil w książce „Księżna w trepkach”.
Enc. katol. (J. Filek); **Katalog, t. I, s. 215, t. 6, s. 97 (зобр. чоловіка Ч.); *Aftanazy, t. 10, s. 295, 297-299, 302,405,407,409,419 (s. 302); Boniecki, t. III, s. 330; ***Sobańska, s. 17,27, 29, 30,43, 52, 66, 73; Uruski, t, II, s. 393; – ****Ks. Maria Ksawera z Grocholskich: m. Maria Ksawera // http://czartoryski.fm.interia.pl/grocholska.htm.
Biogram pochodzi z książki ZNANI POLACY W HISTORII WINNICZYZNY autorstwa pani Wiktorii Kolesnyk.