Grocholski Marcin (1727-1807), ostatni wojewoda bracławski. Syn Michała, sędziego ziemskiego bracławskigo i Anny Radzimińskiej, stolnikówny czernichowskiej. Z chorążego dźwinogrodzkiego (1760) chorąży winnicki (1762), bracławski (1772), został w r. 1774 kasztelanem bracławskim, a w r. 1790 bracławskim wojewodą. Był członkiem komisji emfiteutycznej kor. W r. 1775 i komisji wojskowej obu narodów, w l. 1788-92 dwukrotnie jej prezydując. Szerokogrobelski i kruszliniecki starosta, w r. 1766 otrzymał list przypowiedni na chorągiew pancerną po rezygnacji swego ojca. Pierwotnie wraz z ojcem i bratem, Franciszkiem, należał do obozu „patriotycznego”, w r. 1760 posłował na sejm z woj. Bracławskiego, po wstąpieniu na tron Stanisława Augusta, któremu Grocholscy wiele zawdzięczali, staną przy nim. Król zaliczał go do zaufanych przyjaciół i uzależnił od niego w bracławszczyźnie (podobnie jak od Tyzenhausa na Litwie czy Stępowskiego na Wołyniu) rozdawnictwo drobniejszych urzędów, w nim i w bracie jego, z familią ich i adherentami, szukając przeciwwagi dla potęgi Szczęsnego Potockiego. Stąd niejednokrotne starcia tych dwóch obozów, przy pozorach dobrych między Grocholskimi i Potockimi stosunków i bez widocznych rozbieżności w celach.

G. Twardy, nieustępliwy, przewodzenie szlachcie na sejmikach pozostawiał bratu, wymownemu i posiadającemu dużo miru. G. Był aktywny przy organizacji czarnomorskiej kampanii handlowej; w l. 1782-4 prowadził w tych sprawach ożywioną korespondencję z królem. W maju 1783 r. zawarł w Białej Cerkwi znajomość z Potiomkinem i został przezeń zaproszony do Chersonu dla traktowania w sprawie handlu czarnomorskiego. Po zniesieniu się z królem i otrzymaniu odpowiednich pełnomocnictw i instrukcji udał się do Chersonu, skąd powrócił w lipcu, donosząc zaraz królowi o 'uzyskanych dla naszego handlu przyszłego pomyślnościach”. W czasie tej wizyty chersońskiej otrzymał od Potiomkina przywilej na prowadzenie na własnym statku pod banderą rosyjską handlu na Morzu Czarnym. Na Sejmie Czteroletnim nie wykazał większej aktywności. W dniach majowych malkontenci liczyli na Grocholskiego jako również na przeciwnika ustawy, jednak się zawiedli na nim, bo do żadnej protestacji nie przystąpił, ani w Warszawie, ani w Bracławskiem, lecz przeciwnie, w lutym i w kwietniu 1792 r. zabiegało to, by sejmiki bracławskie uchwaliły zaprzysiężenie Konstytucji 3 Maja i wysłanie delegacji z podziękowaniami do króla, do czego w rzeczy samej doszło i król listem z 23 IV dziękował Grocholskiemu za ten sejmik pod laską jego syna, Jana Duklana, oboźnego polnego koronnego Odbyty. Grocholski przemieszkiwał częściej w Hrycowie na Wołyniu gdzie wzniósł piękny pałac, kaplicę i cerkiew unicką, rzadziej w Pietniczanach pod Winnicą. I tu, i tam podejmował w r. 1781 Stanisława Augusta, który się potem w liście z 10 I 1782 r. upominał o „planty i abrysy” obu pałaców. Obszaru znacznej, odziedziczonej po rodzicach fortuny nie powiększył, musiał wypłacić posagi siostrom i wyposażyć córki (Potocką, Zamoyską i Czetwertyńską) z pierwszego małżeństwa z Cecylią Chołoniewską. Z tegoż małżeństwa pzoostawił 5 synów: Jana, oboźnego koronnego, Adama, poległego pod Maciejowicami, Michała, starostę dźwinogrodzkiego, Mikołaja, gubernatora podolskiego, i Ludwika.

W późnym wieku ożenił się powtórnie z Antoniną Łoską, z domu Gałecką, rozwiedzioną z drugim mężem, mentorką Szczęsnowej Potockiej, „greczynki”, niezbyt pochlebnie przez współczesnych wspominaną. G. Zmarł we Lwowie 28 X 1807 r. pochowany pod kościołem oo. Dominikanów w Winnicy.

„Polski słownik biograficzny” tom VIII Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN Wrocław – Kraków – Warszawa 1959-1960
aut. Karol Rolle, s. 587

GROCHOLSKI M. (1727-1807) – działacz polityczny. Syn → Michała i Anny z Radzimińskich, brat → Franciszka. W 1760 r. został posłem na sejm od woj. bracławskiego. zwenihorodski(1760 winnicki (1762) i bracławski (1772) chorąży, bracławski kasztelan (1774), G. był członkiem koronnej eufistycznej (1775) i wojskowej komisji Rzeczypospolitej, ostatnia w latach 1788-92, której przewodniczył dwukrotnie. Szyrokohreblianski i kruszylynecki starosta, od 1766 r., po rezygnacji ojca, otrzymał dyplom na pancerną chorągiew.
Najpierw wraz z ojcem i bratem Franciszkiem należał do obozu Potockich, tzw. «Stronnictwo Patriotyczne». Po objęciutronu przez Stanisława Augusta, któremu Grocholski wiele zawdzięcza, przeszedł na jego stronę. Król uważał G. za jednego ze swoich bliskich przyjaciół i powierzył mu rozdysponowanie mniejszych stanowisk w pow. bracławskim, mając nadzieję, że G i jego brat będą stanowiły przeciwwagę → S. S. Potockiemu. Stąd powstawały sprzeczności dwóch obozów, przy mniemanych dobrych relacjach i bez znaczących różnic w celach.
G. brał czynny udział w organizacji Polskiej firmy handlowej (tzw. Czarnomorskiej; → P. Potocki): był jednym z 45 członków założycieli i wszedł do pierwszego zarządu, który działał od 17.III do 1. VII. 1783. W latach 1782-84 prowadził w interesach firmy ożywioną korespondencję z królem. W maju 1783 r. spotkał się w Białej Cerkwi z G. Potiomkinem. Ten zaprosił go do Chersonia omówić stan czarnomorskiego handlu. Mając odpowiednie uprawnienia i instrukcje od króla, G. udał się do Chersoniu, otrzymał od Potiomkina przywilej na handel na morzu Czarnym na własnym statku pod rosyjską flagą. Po powrocie w lipcu, poinformował króla o wynikach negocjacji.
W wyniku przywileju Stanisława Augusta od 20.Х. 1790 stał się wojewodą bracławskim. Na Czteroletnim sejmie poparł zwolenników konstytucji. W lutym i kwietniu 1792 r. domagał się, aby bracławski sejmik przyjął przysięgę Konstytucji 3 maja i wysłał delegację z podziękowaniami do króla. Kiedy to się stało, król, w liście z 23.IV.1792, podziękował G za sejmik, który odbył się pod kierownictwem jego syna Jana Duklana. Był kawalerem orderów św Stanisława (1776) i Orła Białego (1777).

Marcin Grocholski i jego pierwsza żona Cecylia z Chołoniewskich. Artysta I. B. Lampie *.

W wyniku podziału rodzicielskich majątków z bratem Franciszkiem (1771) otrzymał Hrycewski klucz w powiecie Krzemienieckim i Stryżawkę, Desnę (lub Michałówkę), Kołomyjówkę, Ławrówkę, Pereorki, Stadnicę i Piatniczany w powiecie Winnickim, dwór w Winnicy, połowę dożywotnich posiadłości w Zoziwskom kluczu oraz wspólne z bratem korzystanie z dworu we Lwowie. Ponadto, na warszawskim sejmie 1775 r. otrzymał prawym emfiteutycznym Kruszelnicę Dużą i Małą, Szeroką Groblę i Eliaszówkę, tytułów, na które został mu potwierdzony i w imperium Rosyjskim (dekretem od 19.IV.1794′). W Grycewie wybudował piękny pałac w stylu rokoko (zakończony w 1782 r.). Tutaj rodzina G. mieszkała latem, a na zimę przenosiła się do Piatniczan. Sam wojewoda najczęściej przebywał w Warszawie. W 1781 r. w obu posiadłościach przyjmował Stanisława Augusta. Dla uczczenia pamięci o pobycie króla w Piatniczanach (19.XI) założyłem wtedy wjazdową aleję lipową. Kilometr od Piatniczańskiego zamku w Czarnym Lesie stworzył zwierzyniec, w którym trzymano łanie i jelenie. Odziedziczone po rodzicach majątki nie przymnożył, musiał spłacić posag siostrom i dać posag córkom. W swoich posiadłościach wspierał zarówno kościół katolicki, jak i unicki, w szczególności zbudował kaplicę katolicką i kościół unicki w Grycewo (w 1785 r. zrobił znaczne datki Kościołowi unickiemu w Ławrówce (ok. 1774). Był żonaty z córką-Adama Chołoniewskiego Cecylią. W podeszłym wieku ożenił się rozwiedzioną (owdowiałą?) Antoniną z Galeckich, w pierwszym małżeństwie zamężna z Piotrem Zawadzkim, kapitanem artylerii koronnej, w drugim z Karolem Łoskim, podporucznikiem artylerii koronnej. To małżeństwo rzekomo odbył się z powodu intryg. — S. Potockiej, która miała weksel G. na kilkaset tysięcy zł. i „obietnicą zniszczenia tego weksla zniewoliła wojewodę do ślubu” ze swoją towarzyszką, która ją „odkuła z neogreckich manier i wkomponowała do wyższego społeczeństwa”**. 14.XII.1795 w Grycewie G. wyniósł akt podziałowy, w którym podzielił wszystkie swoje majątki ruchome i nieruchome między swoich synów i wyznaczył posagi swym córkom.
Zmarł 28.1.1807 r. we Lwowie, pochowany w rodzinnym grobowcu w kościele dominikańskim w Winnicy. Wdowa po jego śmierci mieszkała w Tulczynie, u Potockich.
Dzieci miał tylko w pierwszym małżeństwie: Jana Duklana, starostę Zwenigorodskiego, królewskiego szambelana, rotmistrza kawalerii narodowej (1783), polowego koronnego oboźnego w randze gen.-porucznika (1790), kawalera orderów św. Stanisława (1787) i Orła Białego (1792), żonatego z Urszulą Wisłocką, Adama, który padł bohaterską śmiercią w szeregach powstańców → T. Kościuszko pod Maciejowicami 10.Х.1794, Michała (1765-1833), rotmistrza kawalerii narodowej (1789), starostę Zwenihorodskiego (1790), kawalera orderów Orła Białego (1793) i św. Stanisława, żonatego z Marią ze Śliźniów (→ K. Grocholska, — G. Rzewuski), → Mikołaja, Ludwika, marszałka szlachty pow. Zasławskiego, żonatego z Marią Baworowską, Annę Salomeje, zamężną po raz pierwszy za-Joachimem Potockim, po raz drugi za Józefem Dziekońskim, Ludwikę – za ob. Stanisława Zamojskiego, Apolonię, która weszła w Lubelski konwent wizytek, i Małgorzatę (Idalię) (15.VII.1782-22.II.1846)- z kś. Ludwikiem Czetwertyńskim (synem → J. Czetwertyńskiego).

PSB (К. Rolle); Słow. geogr. (Pietniczany); *Aftanazy, l 10, s. 285, 286, 307, 394, 406, 407 (зобр. дружини Ґ.); Boniecki, t. VII, **Chrząszczewski, s. 121;
Grocholski Z. Pietniczany //PK, t III, s. 84-88; Drwęca [Radzimiński] Pietniczany i ich dziedzice, Kr. 1878, s. 6-7; Urbański (I) s. 63-64 (5. 63*); Uruski, t. IV, s. 380: Труды ПЕИСК, c. 239, 245, 248, 385; Mалаков (1), c. Тeoдopoвич М. И. Историко-статистическое описание церквей и приходов Волынской епархии, Поч., 1893, т. III, c. 554-557, 564; — ДАВО: ф. 417, оп. 2, спр. 4, арк. зв.; ф. 470, оп. 1, спр. 881, арк. 41-52; ф, 470, оп. 3, спр. 20а; ф. 477, оп. 1, спр. 37, арк. 209-219 зв., 222-222 зв., 384-386 зв., 470 зв.-474; ф. 480, оп, 1, спр. 4, арк. 644 зв.-650, спр. 16, арк. 125- 130,606 зв.-609, cnpt. 105, арк. 39 зв.-45.

Biogram pochodzi z książki ZNANI POLACY W HISTORII WINNICZYZNY autorstwa pani Wiktorii Kolesnyk.